ابن زيد، زيد بن عبد الكريم بن علي. العفو عن العقوبة في الفقه الإسلامي. الرياض: دار العاصمة، ١٤١٠/ ١٩٩٠، ٥٩٨ ص.
Ibn Zayd, Zayd bin ‘Abd al-Karim bin ‘Ali. Al-‘Afw ‘an al-‘Uqubah fi al-Fiqh al-Islami. Riyadh: Dar al-‘Asimah, 1990, 598pp.
ABSTRACT
Repeal of Punishments in Islamic Jurisprudence
العفو عن العقوبة في الفقه الإسلامي
This work stems from many attempts to clarify the subject of repeal, which has long been considered a fundamental focus of criminal jurisprudence. It is clear that punishment represents the nerve of social justice, the existence of which expresses a need to deter people from committing crimes. Yet it is possible to apply sanctions only after familiarising oneself with the concept of repeal in order to avoid unjust punishment.
The book presents the facts relating to repeals and explain their validity based on the Qur’an and the Sunna. The author explains the wisdom and legitimacy of repeals by stating that these may be mandatory, recommended, permissible, discouraged or prohibited. He explains that a repeal is valid only if the “repeal custodian” decides to annul the punishment. Repeals can take four forms: remission from a crime, remission from a punishment in its entirety, partial remission from a crime, and commutation of a punishment to a lighter one. The author touches upon the establishment of a repeal, drawing on the opinions of Ibn Qayyim and ibn Hazm regarding the judge’s discretion in making his decision.
The book covers the positions of the “repealer” and the “repealee”. It discusses the various type of people who can request remission: the injured party, the heir, the father or guardian, and the custodian. It explains who is eligible for punishment and the obligations which must have been fulfilled. A repeal cannot influence the annulment of others’ punishments.
In one section the rules to amnesty, which would save the culprit from reprisals and blood money are explained. The type of amnesty for prescribed punishments, and the rules for repealing the enforcement of these punishments are also presented. These are divided into punishments enforcing human law, and punishments enforcing God’s law.
The last chapter deals with the effects of a repeal and the factors leading to annulment, namely the effects upon the repealer as well as the effects of a repeal upon the recipient of a repeal. The chapter also covers cases when the repealer has rescinded the repeal and cases of repeals which allow the criminal to freely ward off reprisals, or corporal punishment.
The author has attempted to shed light upon every aspect of repealing punishments in Islamic law and Islamic jurisprudence. However, it would have been useful to have included a comparison with positive law.
Sahibe Alam Azami Nadwi
Translated by Hugh Lovett
ابن زيد، زيد بن عبد الكريم بن علي. العفو عن العقوبة في الفقه الإسلامي. الرياض: دار العاصمة، ١٤١٠/ ١٩٩٠، ٥٩٨ ص.
Ibn Zayd, Zayd bin ‘Abd al-Karim bin ‘Ali. Al-‘Afw ‘an al-‘Uqubah fi al-Fiqh al-Islami. Riyad: Dar al-‘Asimah, 1990, 598 s.
ÖZET
Fıkıhta Cezaların Affı
العفو عن العقوبة في الفقه الإسلامي
Bu eser, ceza hukuku çalışmalarında uzun süredir odak noktası olarak değerlendirilen af konusunu açıklamaya yönelik birçok nitelikli girişimden yola çıkmaktadır. Şurası açıktır ki cezalar, varlıkları engelleyicilik ve men etme gerekliliğinden kaynaklanan toplumsal adaletin temelini temsil etmektedir. Ancak, âdil olmayan cezalardan kaçınmak için yaptırımları uygulamak sadece af kavramıyla aşina olduktan sonra mümkün olmaktadır.
Kitap fesihlere ilişkin gerçekleri sunmakta ve bunların geçerliliğini Kur’an ve sünnete dayanarak açıklamaktadır. Yazar; fesihlerin bilgelik ve meşruiyetini, bunların zorunlu, tavsiye edilir, caiz, vazgeçirici ve yasak olabileceğini ifade etmektedir. Ibn Zayd, bir feshin, sadece ‘fesih emini’ cezayı iptal etmeye karar verilirse geçerli olacağını söyler. Fesihler dört şekil alabilir: bir suçun affı, bir cezanın tamamen affı, bir cezanın kısmi affı ve bir cezanın daha hafif bir cezaya dönüştürülmesi. Yazar, hâkimin karar vermedeki takdirine dair İbn Kayyım ve İbn Hazm’ın görüşleri üzerinden feshin kurulması konusuna değinmektedir.
Kitap ‘fasih’ ile ‘fesih işlemine muhatap olan kişi’nin durumlarını içermektedir. Kitapta af talebinde bulunabilecek farklı kişiler tartışılmaktadır: zarar gören taraf, vâris, baba ya da veli ve vâsi. Kitap, cezalandırmaya ve yerine getirilmesi gereken yükümlülüklere kimlerin ehil olduğunu açıklamaktadır.
Bir bölümde, suçluyu intikam ve diyetten koruyacak olan af kuralları anlatılmaktadır. Verilmiş bulunan cezaların af çeşitleriyle bu cezaların icrasının iptaline ilişkin kurallar da sunulmaktadır. Bunlar insan hukukunu yerine getiren cezalar ve Allah’ın hukukunu yerine getiren cezalar olmak üzere ayrılmıştır.
Kitabın son bölümü bir feshin etkileri ve iptale neden olan etkenleri, yani ‘fasih’ ile bir feshin alıcısı üzerindeki etkilerini ele almaktadır. Bu bölüm feshin ‘fasih’ tarafından lağvedilmesi ve suçlunun kısasları veya cismani cezaları rahatça bertaraf etmesini sağlayan fesih durumlarını içermektedir.
Ibn Zayd, İslam hukuku ve fıkıhta cezaların feshinin her yönüne ışık tutmaya çalışmıştır. Ancak, eserde pozitif hukuk ile bir karşılaştırma bulunması faydalı olurdu.
Sahibe Alam Azami Nadwi
Çeviren Hasan Çolak
ابن زيد، زيد بن عبد الكريم بن علي. العفو عن العقوبة في الفقه الإسلامي. الرياض: دار العاصمة، ١٤١٠/ ١٩٩٠، ٥٩٨ ص.
Ibn Zayd, Zayd bin ‘Abd al-Karim bin ‘Ali. Al-‘Afw ‘an al-‘Uqubah fi al-Fiqh al-Islami. Riyadh: Dar al-‘Asimah, 1990, 598pp.
ملخص
العفو عن العقوبة في الفقه الإسلامي
يعد هذا البحث من المحاولات الجادة لتوضيح موضوع العفو عن العقوبة، و هو موضوع غاية في الأهمية لكل من يدرس الفقه الجنائي و يرغب في التبحر فيه. فالعقوبة هي أحد الضوابط الرئيسية في المجتمع و التي لابد منها كي لا يُخرَقَ القانون و يتم الالتزام به. لذلك فإن معرفة المواضع التي تجيز تطبيق العفو لهو أمر بالغ الأهمية لجهة تطبيقها كي لا تقع في غير موقعها.
و يورد الكتاب بعض أدلة العفو من الكتاب و السنة النبوية، موضحا حكمة مشروعية العفو و أحكامه؛ فقد يكون واجبا أو مندوبا أو مباحا أو مكروها أو محرما. و يصح العفو بكل ما دل على إرادة ولي العفو في إسقاط العقوبة. ثم يقسم صور العفو إلى أربع صور ألا و هي العفو عن الجريمة و العفو عن العقوبة كلها و العفو عن بعض العقوبة و إبدال العقوبة بأخرى أخف منها. كما و بيّن طرق إثبات العفو مع ترجيح رأي ابن قيم و ابن حزم في إطلاق يد القاضي في قبول كل مايراه مثبتا للعفو و مؤثرا في الدعوى.
و تناول المؤلف العافي و المعفي عنه في أربعة فصول وهي عفو المجني عليه و عفو الوارث و عفو الأب و الوصي و عفو ولي الأمر. و يجب أن يكون المعفي عنه ذا أهلية للعقاب و قد ارتكب ما يوجبه. إضافة لذلك يوضح الكاتب عدم تأثير العفو عن بعضهم في سقوط العقوبة عن الآخرين.
و يتناول أيضا قواعد العفو كالعفو عن القصاص و الدية و الحدود و التعزير، مقسما العقوبات إلى قسمين؛ الأول عقوبات لحق البشر و الثاني عقوبات لحق الله.
و يبين الفصل الأخير آثار العفو و مبطلاته، و الآثار التي تعود على العافي، و آثار العفو على المعفي عنه. كذلك يتحدث عن رجوع العافي عن العفو و عن العفو الذي يمنع الجاني من الانتقام من المجني عليه.
لقد حاول المؤلف إلقاء الضوء على كل ما ورد حول العفو عن العقوبة في الشريعة الإسلامية و الفقه الإسلامي، و لكن كان من الأجدى أن يقوم ببحث مقارن حول العفو عن العقوبة في ضوء الشريعة الإسلامية و القانون الوضعي.
صاحب عالم الأعظمي الندوي