الحصري، أحمد محمد. الدولة و سياسة الحكم في الفقه الإسلامي. القاهرة: مكتبة الكليات الأزهرية، ١٩٨٨، ٤٦٠ ص.
Al-Husari, Ahmad Muhammad. Al-Dawlah wa Siyasat al-Hukum fi al-Fiqh al-Islami. Cairo: Maktabat al-Kuliyyat al-Azhariyyah, 1988, 460pp.
ABSTRACT
The State and Governance Policy in Islamic Jurisprudence
الدولة و سياسة الحكم في الفقه الإسلامي
This work is considered a serious attempt to defend Islam and to present its intellectual perspective on the Islamic state, as well as its organs, systems and laws since the establishment of the first Islamic state in Medina. The book has a table of contents, an introduction, and unorganised chapters. It has no bibliography, though its topics are wide-ranging.
On the basis of Islamic jurisprudence, al-Husari identifies the method of establishing Islam and implementing it with set goals in the state. He examines all functions of the state and emphasises that Islam, which is motivated by the struggle against injustice, subjection, tyranny and slavery, defines state authority. The head of state has both rights over and responsibilities to the people he governs.
All citizens in the Islamic state also have rights. Islam is a religion which values order, authority, hard work and productivity. In some regards, women have rights in relation to men; in others, they have rights of their own account. Men act as guardians of women.
Al-Husari also identifies the elements of the state as portrayed in law: the Qur’an and the Sunna. Islam is a religion of the state, so the state must be founded on Islam. Al-Husari also discusses the caliphate, including its requisite character according to Islamic jurisprudence and the prerequisites for its propagation. He looks at various branches of the Islamic state, including its administrative, judicial, operational and military functions.
Al-Husari addresses the necessity of founding the Islamic state and the role of the head of state (the caliph) within it. He describes how the caliph should be selected, when he may be removed, what authorities he is granted and the source of such authorities. He also deals with the general foundations of state strategy in Islamic thinking, both in relation to foreign and domestic policy. He looks at the role of the state in relation to non-Muslim residents, whether they are free (dhimmis) or living under Islamic state protection. He examines the Muslim attitude to self-assessment in this area.
Al-Husari has attempted to include everything related to Islamic state politics and governance from an Islamic juristic perspective. He examines relevant laws and the practicality of implementing the Islamic system. His work would have benefitted from a clearer structure and more detailed treatment of individual topics. He deals with these topics in a somewhat disjointed, unsystematic way. For example, to respond to Orientalists and critics, his work might have drawn comparisons between the Islamic and non-Islamic state. More historical research is required to demonstrate the advantages of Islamic rule.
Sahibe Alam Azami Nadwi
Translated by John Peate
الحصري، أحمد محمد. الدولة و سياسة الحكم في الفقه الإسلامي. القاهرة: مكتبة الكليات الأزهرية، ١٩٨٨، ٤٦٠ ص.
Al-Husari, Ahmad Muhammad. Al-Dawlah wa Siyasat al-Hukum fi al-Fiqh al-Islami. Kahire: Maktabat al-Kuliyyat al-Azhariyyah, 1988, 460 s.
ÖZET
İslam Fıkhında Devlet ve İdare Siyaseti
الدولة و سياسة الحكم في الفقه الإسلامي
Bu eser İslam’ı savunmayı ve Medine’deki ilk İslam devletinin kuruluşundan itibaren İslami devlet ile onun kurumları, sistemleri ve kanunları hakkındaki entelektüel bakışı sunmayı amaçlayan ciddi bir girişim olarak değerlendirilmiştir. Kitap içindekiler tablosu, giriş ve bölümlerden oluşmaktadır. Ele aldığı konular geniş bir yelpazeye yayılmakla birlikte, kitapta kaynakça bölümü yer almamaktadır.
Al-Husari, İslam hukukuna dayanarak İslami devleti kurmanın amaç ve yöntemlerini belirlemektedir. Yazar, devletin işlevlerinin tamamını incelemekte ve adaletsizlik, bağımlılık, zulüm ve köleliğe karşı bir çabanın motive ettiği İslam’ın otoriteyi tanımladığını vurgulamaktadır. Devlet başkanı yönettiği topluma karşı hem hak hem de sorumluluk sahibidir. İslam devletindeki bireylerin de hakları vardır. İslam düzene, otoriteye, çok çalışmaya ve üretkenliğe değer veren bir dindir. Bazı konularda kadınların erkeklere karşı hakları vardır; kadınlar müstakil haklara da sahiptirler. Erkekler kadınların koruyucularıdır.
Al-Husari devletin unsurlarını hukuk, Kur’an ve sünnette tanımlandığı şekliyle belirlemektedir. Eğer İslam, devletin dini ise, devletin İslam temeli üzerine kurulması gerekir. Al-Husari ayrıca hilafet meselesini tartışmakta, bu kapsamda, İslam hukukunun halifede bulunmasını zorunlu kıldığı özellikler ile halifeliğinin devamının ön koşullarına da değinmektedir. Yazar; idari, hukuki, operasyonel ve askerî işlevleri de dâhil olmak üzere İslam devletinin çeşitli birimlerine değinmektedir.
Yazar, İslam devletini kurmanın gerekliliğine ve devlet başkanının (halifenin) bundaki rolüne işaret etmektedir. Al-Husari, halifenin nasıl seçilmesi gerektiğini, ne zaman görevinden alınabileceğini, kendisine hangi yetkilerin verildiğini ve bu tür yetkilerin kaynağının ne olduğunu anlatmaktadır. Yazar, hem iç hem dış politika çerçevesinde, devlet stratejisinin İslam düşüncesindeki genel temellerini de tartışmaktadır. Al-Husari devletin, ister özgür (zimmi) isterse İslam devletinin korumasında olsunlar, gayrimüslim ahali üzerindeki rolünü ele almakta, alanlardaki bireysel değerlendirmeye yönelik Müslüman yaklaşımını incelemektedir.
Al-Husari İslam devlet siyaseti ve Müslüman perspektifinden idareye ilişkin her şeyi dâhil etmeye çalışmıştır. Yazar, ilgili kanunları ve İslam sistemini uygulamanın kolaylığını incelemektedir. Eser, konuyu daha açık bir çerçevede ele alabilir, konularla ilgili daha ayrıntılı bir değerlendirmeden faydalanabilirdi. Yazar meseleleri kısmen düzensiz ve sistemsiz bir şekilde ele almaktadır. Eser, örneğin, şarkiyatçılara ve önyargılı eleştirilere cevap vermek bakımından, İslami ve gayriislami devlet arasında yapılan karşılaştırmaları içerebilirdi. İslami idarenin avantajlarını kanıtlamak için daha çok tarihsel araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır.
Sahibe Alam Azami Nadwi
Çeviren Hasan Çolak
الحصري، أحمد محمد. الدولة و سياسة الحكم في الفقه الإسلامي. القاهرة: مكتبة الكليات الأزهرية، ١٩٨٨، ٤٦٠ ص.
Al-Husari, Ahmad Muhammad. Al-Dawlah wa Siyasat al-Hukum fi al-Fiqh al-Islami. Cairo: Maktabat al-Kuliyyat al-Azhariyyah, 1988, 460pp.
ملخص
الدولة و سياسة الحكم في الفقه الإسلامي
يعد هذا الكتاب من المحاولات الجادة للدفاع عن الدين الإسلامي و تقديم المعرفة الإسلامية عن الدولة الإسلامية و أجهزتها و نظمها و قوانينها منذ أن نشأت الدولة الإسلامية في المدينة المنورة. جاء هذا الكتاب بمقدمة و بأبواب و فصول غير مرتبة، و بقائمة الفهرست دون ذكر قائمة المصادر و المراجع بالرغم من تعدد الموضوعات التي يتناولها و تشعبها.
حاول المؤلف أن يبين من منظور الفقه الإسلامي منهجية قيام الإسلام و كيفية تطبيق هذه المنهجية لإنشاء الدولة و تحديد أهدافها و توضيح طريقة تكوينها و اختصاص كل جهاز فيها. و يؤكد على أن الإسلام دين حُددت فيه السلطات و مصدرها فهو يحارب الظلم حيث لا رق و لا استعباد و لا طغيان، و فيه أن لرئيس الدولة حقوقا و عليه و اجبات تجاه الشعب، كما أن لكل فرد في الدولة الإسلامية حقوقا، و أنه دين النظام و القوة و العمل و الإنتاج، للمرأة فيه حقوق الرجل في بعض المسائل و لها حقوقها الخاصة في مسائل أخرى، و الرجال فيه قوامون على النساء.
و قد تناول الكاتب الموضوعات التالية: الدولة: مقوماتها في القانون الوصفي، و الدولة في فقه القرآن و السنة النبوية، و الإسلام دين دولة، و ضرورة قيام الدولة على الأسس الإسلامية. كذلك تحدث عن الخلافة و عن الآراء الفقهية في ضرورتها موضحا الشروط الواجب توافرها في الخليفة. كما عرض لأجهزة الدولة الإسلامية بما فيها الأجهزة الإدارية و القضائية و التنفيذية و العسكرية و غيرها.
و يبين الحصري موقف الفقه الإسلامي من ضرورة قيام الدولة الإسلامية و منصب رئيس الدولة (الخليفة) و كيفية اختياره، و الشروط الواجب توافرها فيه، و متى يجوز الخروج عليه، و السلطات الممنوحة له و مصدرها.
و يسلط المؤلف الضوء على الأسس و المبادئ العامة لسياسة الدولة في الفقه الإسلامي سواء في ذلك ما يتعلق بالسياسة الداخلية أم السياسة الخارجية، موضحا موقف الإسلام من رعاياه من غير المسلمين المقيمين على أرضه ذميين كانوا أم مستأمنين، و موقف الإسلام من النقد الذاتي و محاسبة النفس.
حاول الحصري استيعاب كل ما يتعلق بالسياسة و الحكم في أجهزة الدولة الإسلامية من منظور فقهي إسلامي. ثم درس القوانين الموجودة في السياسة و الحكم الإسلامي و كيفية تطبيق النظم الإسلامية و إدارتها و أجهزتها في الدولة الإسلامية. و لكن كان ينبغي له أن يقسم هذه الموضوعات المهمة في أبواب و فصول و مباحث لدراستها دراسة وافية، لأن الموضوعات التي تناولها المؤلف الفاضل متشعبة و غير مرتبة. ثم كان ينبغي أن يقارن النظم الإسلامية مع النظم و القوانين غير الإسلامية، ذلك للرد الشافي على المستشرقين و الكتاب غير العادلين، باحثا في الكتب التاريخية التراثية عن المزايا التي تتمتع بها الدولة الإسلامية خلال الحكم الإسلامي.
صاحب عالم الأعظمي الندوي